Η Κατάδυση αφορμή για Μελέτη και η Μελέτη λόγος για Κατάδυση

Η Ελλάδα είναι αναμφίβολα γνωστή για τα κρυστάλλινα νερά και τις εκπληκτικές παραλίες της, αλλά σπάνια θυμόμαστε ότι στις πρώτες δεκαετίες του εικοστού αιώνα, αυτές οι ίδιες θάλασσες και οι ακτές τους αποτέλεσαν το σκηνικό μαχών του Α ‘Παγκοσμίου Πολέμου. Διαπερνώντας τα κύματα της επιφάνειας βρισκόμαστε σε ένα εκτεταμένο νεκροταφείο πλοίων που χάθηκαν κατά τη διάρκεια αυτής της βάναυσης περιόδου της ιστορίας. Τα ναυάγια του Α ‘Παγκοσμίου Πολέμου είναι ιδιαίτερα θεαματικά, καθώς πολλά από αυτά παραμένουν ολόκληρα και επιτόπου σε σχέση με αυτά του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Αλλά μέχρι πρόσφατα, δεν είχαν καταγραφεί πλήρως ή δεν είχαν τραβήξει την προσοχή. Ευτυχώς πλέον, οι προσπάθειες τόσο να αποδοθεί φόρος τιμής στα πλοία και τα πληρώματα που χάθηκαν όσο και να μάθουμε από την ιστορία τους, αρχίζουν να μεγαλώνουν.

Η ομάδα μας συμβάλλει ολοένα και περισσότερο στην κατανόηση (από την ελληνική κοινότητα αλλά και πέρα από αυτήν) όσων γνώρισαν κάποτε οι γαλήνιες πλέον θάλασσές μας. Παρά τον θρίαμβο των Βαλκανικών Πολέμων που φούσκωσε με αέρα τα πανιά – ή μάλλον, γέμισε με ατμό τις μηχανές – του ελληνικού στόλου, η συνέχεια του ένοπλου αγώνα εναντίον των Οθωμανών που στόχευε να κατακτήσει τα νησιά του ανατολικού Αιγαίου παρέτεινε τις συγκρούσεις στις ελληνικές θάλασσες. Εν τω μεταξύ, η Ελλάδα ήταν πολιτικά διχασμένη (ο πρωθυπουργός και ο Βασιλιάς κονταροχτυπιούνταν σχετικά με την προοπτική ένταξης στις Συμμαχικές δυνάμεις τόσο στη ξηρά όσο και τη θάλασσα). Αν και προκρίθηκε ως πολιτική απόφαση η αποφυγή σύνταξης με τους Συμμάχους, οι στόλοι της Βρετανίας, της Γαλλίας και της Ρωσίας είχαν απρόσκοπτη πρόσβαση στις ελληνικές θάλασσες στα τέλη του 1915. Ως συνέπεια, σχεδόν τα μισά από τα πλοία που βρέθηκαν στους ελληνικούς βυθούς μετά τον Α ‘Παγκόσμιο Πόλεμο είχαν κάποτε βρετανικές, γαλλικές ή ρωσικές σημαίες.

Η ΟΕΑ αξιοποιεί με συμπληρωματικό τρόπο στοιχεία που προκύπτουν από τη σύγκριση χαρτογραφικού με αρχειακό υλικό στο γραφείο και από επιτόπια έρευνα με καταδύσεις σε σημεία ενδιαφέροντος στο πεδίο. Ο στόχος της ομάδας συνοψίζεται στο ό,τι «η Κατάδυση είναι αφρομή για Μελέτη και η Μελέτη λόγος για Κατάδυση». Μια τέτοια προσέγγιση οδηγεί σε αρκετές ανακαλύψεις που περιμένουν την ανάλογη τεκμηρίωση. Η συγκέντρωση των θέσεων ναυάγησης από τον Α’ΠΠ, στη “νεκρόπολη” του ελληνικού βυθού, συνεχίζει να αυξάνεται σε αριθμό.

Cart postal με το Α/Π NORSEMAN, που ναυάγησε κοντά στην Θεσσαλονίκη κατά τη διάρκεια του Α’ΠΠ (Πηγή: αρχείο ΟΕΑ).

Με τα δεδομένα που συλλέχθηκαν από τις βυθίσεις τους, στη ναυτική ιστορία των εκατό ετών, η ΟΕΑ καταγράφει τις λεπτομέρειες των ναυαγίων πλοίων σε βάσεις δεδομένων, ανοίγοντας τις πόρτες για περαιτέρω ακαδημαϊκή μελέτη. Αλλά πιο αξιοσημείωτη είναι η συνειδητή προσπάθεια της ομάδας να μοιραστεί το έργο της με το κοινό: από τις διαλέξεις και τις ανοιχτές παρουσιάσεις μέχρι τη συγκεκριμένη διαδικτυακή πλατφόρμα, σε δύο γλώσσες (ελληνικά και αγγλικά), που επιτρέπουν τη διάχυση της γνώσης για ενδιαφέρουσες ιστορίες και για την άυλη κληρονομιά που σχετίζεται με τα ναυάγια. Τα σχέδια που βρίσκονται σε εξέλιξη για να προσφέρουν στο κοινό ψυχαγωγικές εμπειρίες σε Ενάλιους Αρχαιολογικούς Χώρους έγιναν πραγματικότητα λόγω των ενεργειών της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού. Η ανάπτυξη του καταδυτικού τουρισμού δίνει ελπίδες για να γίνουν επιτέλους και αυτά τα ναύαγια επισκέψιμα.

Ενώ χώροι πολιτιστικής κληρονομιάς που έχουν χαρακτηριστεί ως μνημεία προστατεύονται και δεν είναι ελεύθερα προσβάσιμοι στο κοινό βάσει της ελληνικής νομοθεσίας, η κατάδυση επιτρέπεται σε όλους τους άλλους χώρους. Η πρόταση της ΟΕΑ είναι να παραμείνουν ανοιχτοί, ώστε να προσφέρονται σε αυτούς τους χώρους οι δυνατότητες επισκέψεων με υπευθυνότητα, ανακαλύψεων από το κοινό και ανάδειξης της σημασίας τους από τις τοπικές κοινότητες. Αλλά οι καλύτερες καταδύσεις είναι αυτές από τις οποίες μπορεί κάποιος να μάθει κάτι. Οπότε, οι καθοδηγούμενες καταδύσεις κατά τις οποίες τηρούνται οι κανόνες ασφαλείας και η απόδοση της ανάλογης ιστορικής σημασίας στις θέσεις ναυάγησης, θα ήταν ένα ιδανικό σενάριο ως εξέλιξη που θα συμπλήρωνε το έργο της ομάδας. Στο άμεσο μέλλον διαφαίνονται πολλά υποσχόμενοι δρόμοι για υποβρύχια εξερεύνηση, όλοι σε συμφωνία με τις αρχές της UNESCO για την Ενάλια Πολιτιστική Κληρονομιά: Οι τεχνολογίες Εικονικής Πραγματικότητας μεταφέρουν τη μοναδικότητα του υποβρύχιου κόσμου στην επιφάνεια όταν η κατάδυση δεν είναι δυνατή, η καλλιτεχνική φωτογραφία και τα βιντεοσκοπημένα στιγμιότυπα καταγράφουν το θαυμαστό κόσμο του βυθού, το διαδικτυακό περιεχόμενο προσφέρει άμεσα εκπαιδευτικό υλικό για την εξερεύνηση από μεμονωμένα άτομα ή ομάδες σπουδαστών, η κάλυψη από τα μέσα επικοινωνίας αυξάνει το ενδιαφέρον πέρα από τα όρια των τοπικών κοινοτήτων και των ειδικών προκαλώντας την περιέργεια ολόκληρου του κόσμου.

Μέλη της ΟΕΑ κατά την διάρκεια δραστηριοτήτων ευαισθητοποίησης του κοινού, εκπαίδευσης αυτοδυτών και έρευνας (Πηγή: αρχείο ΟΕΑ).

Τελικά, η ομάδα ελπίζει να αξιοποιήσει τις δυνατότητες που προσφέρουν τα ναυάγια, συμπεριλαμβανομένων αυτών που βυθίστηκαν κατά τον Α’ΠΠ, ώστε να ξαναδούμε την ιστορία από μια εντελώς νέα οπτική γωνία: μέσω των ξεχασμένων, συχνά σε απίστευτο βαθμό διατηρημένων, υποβρύχιων υπολειμμάτων. Ωστόσο, κάποιες πρωτοβουλίες που αναπτύσσονται αργά με τις επίμονες προσπάθειες των μελών της ομάδας, θα ολοκληρωθούν μόνο μέσω χρηματοδότησης και όταν το επιτρέψουν οι συνθήκες. Μια χρηματοδότηση στο έργο της ομάδας θα επέτρεπε την ενσωμάτωση τεχνολογιών όπως τα SONAR, που ενδεχομένως θα επιτάχυνε τις τρέχουσες διαδικασίες έρευνας και θα προσέφερε καλύτερη εποπτεία κάτω από τα κύματα. Κέντρα ενημέρωσης για τη νεότερη πολιτιστική κληρονομιά, όπως αυτό για το ναυάγιο της Περιστέρας στο νησί της Αλόννησου στις Βόρειες Σποράδες, θα μπορούσαν να δημιουργηθούν, στα οποία οι τοπικές κοινότητες θα μπορούσαν να συμμετάσχουν στις διαδικασίες εκπαίδευσης και προώθησης για την ενάλια πολιτιστική κληρονομιά του τόπου τους. Με τους απαραίτητους πόρους, υπάρχουν φαινομενικά ατελείωτες επιλογές για να βελτιώσουμε την κατανόησή μας για το βυθό και για ό,τι έχει συγκεντρώσει στο πέρασμα των αιώνων. Χωρίς εξωτερική υποστήριξη, οι προσπάθειες με τα ήδη διαθέσιμα μέσα της ομάδας θα συνεχίσουν να γίνονται, αν και πιο αργά, με την επιμέλεια μιας παλαιότερης, πιο υπομονετικής γενιάς. Ακόμα και έτσι, μπορεί κανείς να αναρωτιέται τι άλλο μπορεί να είναι δυνατό και τι άλλες ανακαλύψεις μάς περιμένουν.


[*] Issabella Orlando είναι απόφοιτη του King’s College London, συγγραφέας, αυτοδύτης και φιλόδοξη ενάλια αρχαιολόγος. Εμπνευσμένη από την ανακάλυψη του πολύχρωμου κόσμου μας, του σήμερα και της αρχαιότητας και με υπόβαθρο Κλασικών Σπουδών, επιδιώκει να εφαρμόσει τα διαθεματικά ενδιαφέροντά της στην πρωτοποριακή αρχαιολογική έρευνα και στην διαχείριση της πολιτιστικής κληρονομιάς.

Author: Ομάδα Εναλίων Αποτυπώσεων

Η Ομάδα Εναλίων Αποτυπώσεων (ΟΕΑ) του Εργαστηρίου Τοπογραφίας, στο Τμήμα Αγρονόμων και Τοπογράφων Μηχανικών, συνεργάζεται με τα μέλη της καταδυτικής κοινότητας για την αναζήτηση, την τεκμηρίωση, την μελέτη και την ανάδειξη των ιδιαιτεροτήτων του θαλασσίου περιβάλλοντος, αναλαμβάνοντας συγχρόνως την σχετική ενημέρωση και ευαισθητοποίηση του κοινού. Μέσω εξειδικευμένων προγραμμάτων εκπαίδευσης και ενάλιων δραστηριοτήτων που συντονίζουν ή συμμετέχουν τα μέλη της ΟΕΑ επιδιώκεται η ασφαλής και υπεύθυνη προσέγγιση στα βυθισμένα τεκμήρια της φυσικής και πολιτιστικής μας κληρονομιάς.