Το ναυάγιο στο Καλαμίτσι


Περίληψη

Σκοπός του συγγεκριμένου άρθρου είναι η παρουσίαση των εργασιών που πραγματοποιήθηκαν στο ναυάγιο που βρίσκεται στο Καλαμιτσί, η παράθεση των μετρήσεων και των επιμέρους στοιχείων του πλοίου τα οποία εντοπίστηκαν ώστε κάθε αναγνώστης να αποκτήσει μία πλήρη εικόνα. Επίσης, εξάγωνται  συμπεράσματα που προκύπτουν μετά την μελέτη της σχετικής βιβλιογραφίας. Γίνεται αναφορά στις μαρτυρίες των κατοίκων οι οποίες λόγω της παλαιότητας του ναυαγίου προέρχονται από τις προφορικές αναφορές συγγενών της εποχής εκείνης. Τέλος παρουσιάζονται τα αποτελέσματα της αποτύπωσης του ναυαγίου σε 3Δ απεικόνιση καθώς και η καταγραφή του με βίντεο.

 

Παρουσίαση

Τον Οκτώβριο του 2017 η Ομάδα εναλίων αποτυπώσεων προσκαλέστηκε από το Dolphin Dive Center που εδρεύει στο Καλαμίτσι της Χαλκιδικής, για να βοηθήσει στην ταυτοποίηση και αποτύπωση του ευρισκόμενου εκεί ‘’τούρκικου’’ ναυαγίου. Μετά την πρώτη κατάδυση η ομάδα επέστρεψε άλλες έξι φορές για επιπλέον συλλογή στοιχείων και μετρήσεων που θα την οδηγούσαν στην ταυτοποίηση. Τα αποτελέσματα όλης αυτής της προσπάθειας παρουσιάζονται σε αυτή την εργασία.

 

Θέση του ναυαγίου

kalamitsi wreck

Το ναυάγιο στο Καλαμίτσι βρίσκεται στην χερσόνησο Σιθωνία Χαλκιδικής, στο χωριό Καλαμίτσι, ανατολικά της κύριας παραλίας σε απόσταση 600 μέτρων και της μικρότερης παραλίας σε απόσταση 200 μέτρων, με συντεταγμένες 39°59’31.70″Β 23°59’55.80″Α. Το ναυάγιο δεν αναφέρεται στους ναυτικούς χάρτες, πιθανότατα λόγω του ότι δεν αποτελεί κίνδυνο για την ναυσιπλοΐα.

kalamitsi wreck

Το πλοίο έχει κοπεί σε δύο κομμάτια που διάχωρίζονται υποβρύχια από μυτερό όγκο βράχων οι οποίοι φτάνουν σε βάθος μισού μέτρου από την επιφάνεια. Το κύριο κομμάτι του πλοίου είναι το πρυμναίο και παραμένει σχεδόν άθικτο, βρίσκεται σε μέγιστο βάθος 17.5 μέτρων, καθισμένο στην αριστερή πλευρά του.

kalamitsi wreck

Πανοραμική φωτογραφία της βραχώδους ακτής που εξώκειλε το πλοίο, το σημείο διακρίνεται στην τελευταία έξαρση των βράχων προς τα δεξιά

kalamitsi wreck

Συσχέτιση του 3Δ μοντέλου προσανατολισμένου στον χάρτη, διακρίνεται μεταξύ των δυο κομματιών η συστάδα βράχων που κατά πάσα πιθανότητα οδήγησε στο σπάσιμο του πλοίου

Πίσω από την μυτερή έξαρση των βράχων βρίσκεται το πρωραίο τμήμα το οποίο έχει διαλυθεί, με τα πλαϊνά του απλωμένα στον βυθό σε μέγιστο βάθος 5.8 μέτρων. Η τροπίδα του πλοίου έχει προσανατολισμό 243o και μήκος 45 μέτρα στο κομμάτι της πρύμνης και 215o με 25 μέτρα μήκος στην πλώρη, και με δεδομένο ότι η τροπίδα είναι το κύριο δομικό στοιχείο του πλοίου που διατρέχει όλο σχεδόν το μήκος του, μπορεί να υπολογιστεί το συνολικό μήκος του πλοίου περίπου στα 70 μετρα.

kalamitsi wreck

Στο κομμάτι της πρύμνης η προπέλα έχει αφαιρεθεί ενώ από πάνω στο κατάστρωμα είναι ορατός ο μηχανισμός του τιμονιού.

kalamitsi wreck

Ο άξονας της προπέλας η οποία έχει αφαιρεθεί

kalamitsi wreck
kalamitsi wreck

Το κατάστρωμα λίγο πριν το τιμόνι έχει καταρρεύσει, κοιτώντας προς την πρύμνη είναι ορατή η δομή μεταξύ 3ου και 4ου δοκαριού με δυο χαρακτηριστικές τρύπες, στο ‘’κουτί’’ αυτό υπάρχουν ποσότητες ανθρακίτη, πιθανότατα η καύσιμη ύλη του προωστήριου σκεύους. Στην ίδια ευθεία χαμηλότερα στην κουπαστή είναι ορατές δυο δέστρες.

kalamitsi wreck

Φωτογραφία από το εσωτερικό του ‘’κουτιού’’, οι πέτρες που διακρίνονται στα αριστερά είναι ανθρακίτης.

kalamitsi wreck

Η διάταξη του τιμονιού στην πρύμνη

kalamitsi wreck steering apparatus

Η διάταξη του τιμονιού με τα δύο ανεστραμμένα Υ και από κάτω τους τον πάσσαλο αλλαγής διεύθυνσης του πηδαλίου (λαγουδέρα), πανομοιότυπα με την διάταξη στο Καλαμίτσι

Αμέσως μετά το κατάστρωμα η δομή της δεξιάς πλευράς έχει καταρρεύσει με αποτέλεσμα να έχει καλυφθεί η σήραγγα του άξονα μετάδοσης.

kalamitsi wreck

Κάτω από την δομή της δεξιάς πλευράς του πλοίου που έχει καταρρεύσει υπάρχει τετράγωνο πλαίσιο με κυκλική οπή στο μέσο, άγνωστης χρήσης, ίσως βάση σωλήνα εξαερισμού.

Στην αριστερή πλευρά βρίσκεται ο κυλινδρικός λέβητας με φλογοαυλούς (Scottish boiler), ο οποίος φέρει δύο φούρνους. Ο λέβητας λόγω της κλίσης έχει καθίσει στην αριστερή πλευρά του σκάφους με τους φούρνους στραμμένους προς την επιφάνεια.

kalamitsi boiler

Ο λέβητας όπως έχει καθίσει σε όρθια θέση κοιτάζοντας την επιφάνεια

Δεξιά του λέβητα στην νοητή γραμμή του διαμήκους άξονα βλέπουμε τον άξονα μετάδοσης πάνω στην βάση του.

kalamitsi wreck propeller shaft

Ο άξονας μετάδοσης της μηχανής, αριστερά βρίσκεται η πρύμνη, δεξιά βρισκόταν η μηχανή ενώ είναι ορατό το σημείο που έχει κοπεί ο άξονας. Στα δεξιά επί του άξονα οι ροδέλες που φαίνονται είναι τα σημεία σύζευξης (couplings). Πίσω του ο όγκος που διακρίνεται είναι ο κύριος λέβητας

Ο άξονας είναι κομμένος στο σημείο που θα ενωνόταν με την μηχανή, της οποίας η βάση είναι ορατή, ενώ ο τομή είναι εντελώς λεία και κάθετη χωρίς καμία κάμψη κάτι που αποτελεί ένδειξη ότι ο άξονας κόπηκε με κάποιο εργαλείο και δεν έσπασε.

kalamitsi wreck propeller shaft

Ο άξονας μετάδοσης στο σημείο κοπής του

Η βάση της μηχανής έχει μήκος 4.15 μέτρα, τα παξιμάδια της οποίας είναι στην θέση τους στις βίδες, ένδειξη επίσης ότι η μηχανή κόπηκε και αφαιρέθηκε.

Η βάση της μηχανής με τον άξονα μετάδοσης στα αριστερά, είναι εμφανείς οι βίδες στερέωσης της μηχανής με τα παξιμάδια στην κορυφή τους τα οποία δεν έχουν αφαιρεθεί.

Η βίδα συγκράτησης της μηχανής όπως προεξέχει στην βάση της μηχανής

Συνεχίζοντας προς την πλώρη στα 6.1 μέτρα βρίσκεται τετράγωνο επίπεδο πλαίσιο επί της τροπίδας, με διαστάσεις 4.15 χ 4.15 μέτρα στο οποίο πιθανότατα να κάθονταν ο λέβητας ο οποίος κύλησε στην θέση που βρίσκεται σήμερα.

Απο αριστερά προς τα δεξιά διακρίνεται η δοκός της τροπίδας πάνω στην οποία υπάρχει τετράγωνο πλαίσιο με τρεις τρύπες. Από το πλαίσιο και μετά ξεκινάνε δυο σωλήνες μεγάλης διατομής και κάποιες μικρότερης

Η υπόθεση που μπορεί να γίνει είναι ότι ο λέβητας καθόταν σε αυτό το πλαίσιο πάνω στην τροπίδα, κάτι λογικό μιας και αποτελεί, όταν είναι γεμάτο με νερό, το βαρύτερο κομμάτι της διάταξης της μηχανής και θα έπρεπε να βρίσκεται στο μέσον του διαμήκους άξονα και όσο χαμηλότερα γίνεται, ώστε να δημιουργεί τα λιγότερα προβλήματα διατοιχισμού, ενώ βρίσκεται και στην ίδια ευθεία με την θέση της μηχανής την οποία μάλλον τροφοδοτούσε με ατμό μέσω των σωληνώσεων που διακρίνονται παραπάνω.

Στα αριστερά του πλαισίου βρίσκεται ο βοηθητικός λέβητας (donkey boiler), ο οποίος κείται κατά την φορά του διαμήκους άξονα.

kalamitsi wreck 3d model

Πλάγια όψη του ναυαγίου σε τρισδιάστατη απεικόνιση. Η κίτρινη γραμμή δείχνει τον νοητό άξονα της τροπίδας από την οποία έγινε δυνατή η μέτρηση του μήκους της ώστε να προσδιοριστεί το μήκος στα 45 μέτρα.

 

Η πλώρη δεν υφίσταται σαν συμπαγής δομή και τα κομμάτια των πλαϊνών του πλοίου έχουν ανοίξει. Η θέση της τροπίδας είναι εμφανής, οπότε έγινε δυνατή η μέτρηση της που οδήγησε σε ένα πιο ακριβή προσδιορισμό του μήκους του πλοίου. Η θέση της τροπίδας είναι στην άκρα αριστερή πλευρά των συντριμμιών όπως κοιτάμε προς την πλώρη, κάτι που οδηγεί στο συμπέρασμα ότι το πλοίο έγειρε μετά την βύθιση του στην δεξιά πλευρά του, με το πλαινό κομμάτι της δομής που έχει καταρρεύσει να έχει πέσει στην πλευρά αυτή.

kalamitsi wreck 3d model

Τρισδιάστατη κάτοψη της πλώρης όπως έχει ανοίξει, είναι εμφανής η πλήρης απουσία κάποιου εξοπλισμού, κάτι που οδηγεί στο συμπέρασμα ότι όλο το μήκος της αποτελούσε αμπάρι του πλοίου. Με κίτρινες γραμμές σημειώνεται η τροπίδα, με εμφανές το σπάσιμο του κατωκάραβου και τον διαχωρισμό της σε δύο κομμάτια με μήκος 7.5 μέτρα και 16.6 μέτρα.

Δομικό στοιχείο του πλοίου άγνωστης χρήσης, στο κομμάτι της πλώρης

 

Προσωπικές μαρτυρίες

Οι προσώπικες μαρτυρίες σε σχέση με το ναυάγιο θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψην με επιφύλαξη, μιας και οι αυτόπτες μάρτυρες δεν βρίσκονται στην ζωή, με ότι αυτό συνεπάγεται στην διάδοση και την διαστρέβλωση από στόμα σε στόμα μιας πληροφορίας, ενώ έχουν περάσει περισσότερα από εκατό χρόνια από την ναυάγηση.

Το ναυάγιο σύμφωνα με τους ντόπιους χρονολογείται πριν από την μικρασιατική καταστροφή του 1922 μιας και οι πρόσφυγες το βρήκαν εκεί, στην τοπική παράδοση αναφέρεται ως το ‘’τούρκικο’’ όπως αναφέρεται από τότε που ναυάγησε στην περιοχή. Το πλήρωμα ζήτησε βοήθεια από τους κατοίκους της Συκιάς, οι οποίοι βλέποντας ότι είναι τούρκικο τους κυνήγησαν και τους σκότωσαν. Μία άλλη εκδοχή αναφέρει ότι μερικοί από αυτούς κρύφτηκαν στην εκκλησία του χωριού, κάτι που δεν εμπόδισε τους διώκτες τους να τους φονεύσουν με αποτέλεσμα να ξεσπάσει μεγάλη αναταραχή στην περιοχή.

Εκτιμήσεις για την θέση του ναυαγίου

Σύμφωνα με κάποιες μαρτυρίες το ναυάγιο προσάραξε στην βραχώδη απόκρυμνη ακτή. Αμέσως άρχισε η αποψίλωση του από οτιδήποτε μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ή να πουληθεί. Δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι βρίσκόμαστε στις αρχές του 20ου αιώνα, η περιοχή είναι στην επικράτεια της οθωμανικής αυτοκρατορίας ή μόλις έχει απελευθερωθεί, απομακρυσμένη και φτωχή, και ένα ναυάγιο στην ξηρά με ότι συνεπάγεται αυτό στην ευκολία πρόσβασης σε αυτό θα ήταν για τους ντόπιους μάνα εξ ουρανού. Από την άλλη, λόγω του δύσβατου της συγκεκριμένης περιοχής είναι δύσκολη έως αδύνατη η μεταφορά κομματιών του σκάφους και ο μόνος τρόπος ήταν με βάρκα, επομένως τα κομμάτια θα πρέπει να μεταφέρθηκαν στην παραλία της Συκιάς δια θαλάσσης. Μία ακόμη υπόθεση που μπορεί να γίνει είναι ότι μετά την αποψίλωση το σκάφος άρχισε να ελαφρύνει και σε συνάρτηση με το ότι είχε καθίσει μεταξύ ακτής και της μυτερής συστάδας υποβρύχιων βράχων, με τις καιρικές συνθήκες και τον κυματισμό το πλοίο τελικά κόπηκε στα δύο και κάθισε στον βυθό στην σημερινή του θέση.

 

O Κύριος λέβητας

kalamitsi wreck 3d boiler

Ο κύριος λέβητας είναι ένα τυπικό δείγμα κυλινδρικού με φλογοαυλούς, έχει διάμετρο 4.1 μέτρα και μήκος 3 μέτρα, φέρει δυο φούρνους διάμετρου 1.2 μέτρων χωρίς πτύχωση στην επιφάνεια τους (plain furnace) και έχουν ξεχωριστό θάλαμο καύσης ο καθένας.

Τυπικό δείγμα λέβητα με φλογοαυλούς και δυο φούρνους, ο συγκεκριμένος φέρει και 18 ενδετά όπως ο λέβητας του Καλαμιτσίου

kalamitsi wreck furnace

To εσωτερικό του φούρνου με κομμάτια της σχάρας καύσης, ο φούρνος δεν φέρει πτύχωση

Τα παξιμάδια των ενδετών είναι 18 στον αριθμό και έχουν διάμετρο 17 εκατοστά ενώ η βίδα έχει διάμετρο 9 εκατοστά.

Σκαρίφημα με την διάταξη των 18 ενδετών καθώς και φωτογραφία στην οποία φαίνεται η διάταξη των φλογοαυλών από κάτω.

 

Ο λέβητας αποτελείται από τρεις κυλινδρικές ζώνες, με τις δυο που βρίσκονται στα άκρα να επικαλύπτουν την κεντρική και στο σημείο ένωσης να έχουν στερεωθεί μεταξύ τους με διπλή σειρά πριτσινιών. Η κάθε ζώνη έχει μήκος 1 μέτρο για ένα σύνολο 3 μέτρων που είναι το μήκος του λέβητα. Στην κορυφή του λέβητα όταν κάθεται σε όρθια θέση, βρίσκεται οπή στην οποία ήταν βιδωμένη η βαλβίδα ασφάλειας υπερπίεσης.

Ο βοηθητικός λέβητας

Αμέσως μετά τον κυρίως λέβητα, πεσμένος βρίσκεται ο βοηθητικός.

kalamitsi wreck donkey boiler
kalamitsi wreck donkey boiler

Ο συγκεκριμένος λέβητας έχει ύψος 3.50 μέτρα και διάμετρο 1.70, στην κορυφή του έχει πέντε παξιμάδια συγκράτησης των ενδετών, ενώ στο κέντρο υπάρχει η καπνοδόχος. Στο εσωτερικό του φέρει τρεις υδραυλούς διάμετρου 22.86 εκατοστών (9 in) ενώ ο φλογοθάλαμος (firebox) έχει ύψος 2.15 μέτρα. Στην περιφέρεια του η οπή που διακρίνεται είναι θυρίδα επιθεωρήσεως (mudhole) για τον καθαρισμό του και χαμηλότερα διακρίνεται η οπή τροφοδοσίας με άνθρακα.

kalamitsi wreck donkey boiler

Στην κορυφή υπάρχουν πέντε παξιμάδια συγκράτησης των ενδετών και στην μέση η καπνοδόχος.

Οι βοηθητικοί λέβητες ήταν απλές στην κατασκευή διατάξεις παραγωγής ατμού. Αποτελούνταν από δυο κελύφη το ένα μέσα στο άλλο. Στο εσωτερικό του πρώτου, το οποίο αποτελούσε τον φλογοθάλαμo (firebox) υπήρχε ο θάλαμος καύσης, ενώ μεταξύ πρώτου και δεύτερου γέμιζε με νερό το οποίο με υδραυλούς που περνούσαν μέσα από τον θάλαμο καύσης παράγονταν ο ατμός. Ανάλογα την ιπποδύναμη που ήταν επιθυμητή να παραχθεί καθορίζονταν και το ύψος, η διάμετρος του λέβητα αλλά και ο αριθμός των υδραυλών. Στην παραπάνω εικόνα βλέπουμε μία διάταξη με τρεις υδραυλούς πανομοιότυπους με τον λέβητα στο Καλαμίτσι. Από τις μετρήσεις που πραγματοποιήθηκαν υπολογίστηκε η θερμαινόμενη επιφάνεια στα 161 ft2

Οι υδραυλοί σε διάταξη χιαστί, η διάμετρος τους είναι 22.86 εκατοστά

Στην βάση του που έχει αποκολληθεί είναι όρατοι οι υδραυλοί σε διάταξη χιαστί.

Στο παραπάνω διάγραμμά έχουμε μία γενική εικόνα των ιπποδυνάμεων που παράγονταν από αυτές τις διατάξεις. Με 3.5 μέτρα ύψος (137 in), διάμετρο 1.7 μέτρα (67 in), τρεις υδραυλούς με διάμετρο 22 εκ. (9 in) και ύψος φλογοθαλάμου 2.15 μέτρα (84 in), οδηγούμαστε στο συμπερασμα ότι ο συγκεκριμένος λέβητας παρήγαγε γύρω στους 12 με 16 ίππους.

Η ομάδα εναλίων αποτυπώσεων θα ήθελε να ευχαριστήσει τον Βασίλη Πάργα και το Dolphin Diving Center Kalamitsi για την υποστήριξη των καταδύσεων, και τον Νίκο Λέστο για τους ύπολογισμούς και τα σχόλια σχετικά με τους λέβητες .

Βιβλιογραφία:

Steel ships, their construction and maintenance: a manual for shipbuilders, ship superintendents, students, and marine engineers, Thomas Walton

The marine steam engine, R. Sennett and H.J. Oram

Morison suspension furnaces – manufactured by the continental iron works, Brooklyn, N.Y.

Marine and Naval Boilers, Frank Lyon, Alfred Walton Hinds, Weyman Potter Beehler, John Sherman Barleon

Steam-boiler Construction, a practical handbook for engineers, boiler-makers and steam-users, Walter S. Hutton

Author: Nikolaos Sidiropoulos

Βιογραφικό Ο Νικόλας Σιδηρόπουλος γεννήθηκε στην Θεσσαλονίκη το 1977. To 2002 ξεκινάει την ενασχόλησή του με τις καταδύσεις και παίρνει το 1ο αστέρι από τον καταδυτικό οργανισμό CMAS. Θα ακολουθήσουν το 2ο αστέρι καθώς και η ενασχόληση με τις τεχνικές καταδύσεις που θα τον οδηγήσουν στην απόκτηση του TECREC 50. Το 2013 με τέσσερις συνδύτες του ιδρύουν την Ομάδα Εναλίων Αποτυπώσεων οπότε και ξεκινάει την ενασχόληση του με την αρχειακή - ιστορική έρευνα για την ταυτοποίηση και την ανάδειξη της ιστορίας των προς μελέτης πλοίων. Με τις πληροφορίες που αποκτάει από την έρευνα, συγγράφει άρθρα καθώς και αναφορές πεδίου, σχετικά με την υπηρεσία του πλοίου, τα ναυπηγικά χαρακτηριστικά του, τις συνθήκες βύθισης του και τον αντίκτυπο που έχει στην εκάστοτε περίπτωση στις ζωές των ανθρώπων και των τοπικών κοινωνιών. Έχει δώσει διαλέξεις σχετικά με την ιστορία των μελετημένων ναυαγίων σε συνέδρια που έχουν διοργανωθεί από την Ομάδα Εναλίων Αποτυπώσεων σε ποικιλία ακροατηρίων, από καθαρά ακαδημαϊκά συνέδρια μέχρι ναυτικά μουσεία με κοινό χωρίς επιστημονικό υπόβαθρο. Τα άρθρα αυτά δημοσιεύονται στην ιστοσελίδα της ομάδας. Παράλληλα από το 2013 είναι υποβρύχιος και επίγειος εικονολήπτης της ομάδας, για την δημιουργία ντοκιμαντέρ μικρού μήκους σε σχέση με τα πλοία που μελετάει η ομάδα, με στόχο την διάδοση του έργου της μέσω των οπτικοακουστικων μέσων. Τα Έχει συμμετάσχει σε ερευνητικά προγράμματα για την δημιουργία τρισδιάστατων μοντέλων ναυαγίων μέσω της μεθόδου της φωτογραμμετρικής αποτύπωσης.